هر فردی دارای خصلت‌ها و ویژگی‌هایی است که از نظر حقوقی سبب تشخیص آن فرد نسبت به سایرین یا دیگر اشخاص می‌شود. قانون نیز در موادهای مختلف از حقوق مربوط به شخصیت افراد صحبت کرده است، مانند حق داشتن نام و نام خانوادگی و سایر حقوق شخصی که هر فرد می‌تواند داشته باشد. در این میان قانون به افرادی که نابالغ باشند صغیر می‌گوید و آنها را با این عنوان می‌شناسد.
قانون مدنی نیز برای صغیر اقسامی قائل نشده است. اما برای قوانین کیفری دو دسته ممیز و غیر ممیز در نظر گرفته شده است. طبق قانون کیفری انواع صغیر به دو دسته صغیر ممیز و غیر ممیز تقسیم می‌شود که با یکدیگر متفاوت اند. معاملات صغیر نیز به سه دسته تقسیم می‌شود که به شرح زیر است.
ریشه لغت صغیر به معنای خرد و کوچک است. در اصطلاح نیز این کلمه را برای افرادی به کار می‌برند که به سن بلوغ شرعی نرسیده باشند. قبل سال 1361 صغیر تنها به افرادی که سن شرعی نداشتند گفته نمی‌شد، بلکه افراد زیر 18 سال نیز به عنوان صغیر شناخته می‌شدند. پس از اصلاحاتی که در قانون مدنی کشورصورت گرفت و با توجه به حذف ماده 1209 سن 18 سال به عنوان سن کبر لغو گردید. همچنین می‌توانیم بگوییم صغیر در برابر کلمه بالغ که صفت افراد بالغ است قرار می‌گیرد. در زبان عامیانه نیز به جای استفاده از این کلمه، خردسال، کودک، طفل و بچه به کار می‌رود.
در رابطه با سن صغیر لازم به ذکر است که تبصره ماده 1210، سن بلوغ را برای پسران 15 سال تمام قمری می‌داند. برای دختران نیز این سن 9 سال تمام قمری است. در واقع با توجه به تغییراتی که در قانون مدنی اعمال شد قبل از این سنین، شخص به عنوان صغیر شناخته می شود. اما در رابطه با نکاح سن دختر باید 13 سال باشد در غیر این صورت ازدواج وی منوط به اذن ولی است. این سن برای پسران نیز در رابطه با نکاح 15 سال تمام است.
طبق قانون کیفری و سوابق فقهی صغیر در مورد امور مربوط به خود اعم از مالی یا غیر مالی به دو دسته تقسیم می‌شود. اما در قانون مدنی برای صغیر دسته بندی صورت نگرفته است. صغیر‌ها یا ممیز‌اند یا غیر ممیز که با یکدیگر کاملا متفاوت اند. صغیر غیر ممیز دارای هیچ حقی نیست و هر تصرف یا معامله‌ای توسط او صورت بگیرد باطل اعلام می‌گردد.
اما در مقابل صغیر ممیز قوه‌‌ی تمیز نسبی دارد و اعمال حقوقی او اگر صرفا نافع باشد مورد قبول واقع می‌شود. سایر اعمال حقوقی وی نیز منوط به اجازه ولی است. در صورتی که شک داشته باشید فرد جزو صغار غیر ممیز است یا ممیز، اصل و بنا بر غیر ممیز بودن است. در ادامه هر یک از این دسته افراد را بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهیم.
صغیر ممیز (Discerning minor) در مقابل صغیر غیر ممیز قرار دارد، همانطور که گفته شد این اشخاص دارای قوه درک نسبی هستند، اما به سن بلوغ نرسیده‌اند. در واقع این افراد زشت را از زیبا، خوب را از بد و سود را از زیان تشخیص می‌دهد. آنها در این حالت می‌توانند اراده حقوقی داشته باشند.
با توجه به همین قوه درک نسبی است که صغار ممیز می‌توانند قصد انشاء کنند، حجر آنها کامل نیست و تنها اعمال حقوقی که نافع است در رابطه با آنها درست و قانونی است. سایر اعمال حقوقی این اشخاص که منجر به دخل و تصرف اموال و حقوق آنها می‌شود بسته به اجازه ولی یا قیم آنها است. از طرف دیگر آن دسته از معاملاتی که احتمال ضرر و زیان دارد نیز برای این افراد مجاز و قانونی نیست و عهده‌دار آن قیم آنها است.
صغیر غیر ممیز یا همان indiscerning minor فردی نابالغ است که اهلیت استیفاء هیچ حقوقی از خود ندارد. زیرا این افراد از جهتی دارای قوه درک و تشخیص نیستند و نمی‌توانند باطل را از حق تشخیص دهند. از طرف دیگر صغیر اراده حقوقی و قصد، ندارد و فاقد آنها است. اهلیت استیفاء نیز به معنای داشتن صلاحیت در رابطه با افزودن دارایی است.
اهلیت به معنای شایستگی و استیفاء به معنی افزودن دارایی با هزینه و یا هر کار دیگری، با تملک به وسیله استفاده از منافع است. بنا بر دلیل قصد انشاء و فاقد درک بودن تمام معاملات و تصرفات صغیر غیر ممیز مطلقا بلااثر و باطل است. در نتیجه حجر صغار غیر ممیز کامل و مطلق است و شامل تمامی معاملات و اعمال حقوقی می‌شود. در این میان اگر ولی یا قیم صغیر غیر ممیز معاملات او را پس از به انجام رساندن، تایید نماید، باز هم این معاملات باطل و غیر نافذ است.
در رابطه با سن قانونی صغیر غیر ممیز و ممیز تفاوت وجود دارد. در قانون مدنی ایران برای اشخاص غیر ممیز تعریف خاصی ارائه نکرده است. در رابطه با سن آنها نیز عدد خاصی مطرح نشده است. به عبارتی سن خاصب برای این دسته از کودکان در نظر گرفته نشده است. در نتیجه تشخیص این امر و تعیین و تکلیف در رابطه با آن بر عهده قاضی دادگاه است.
در رابطه با کودکان ممیز نیز، در کشور‌های مختلف ارقام مختلفی تصویب شده است. در کشور ما فقهای اسلامی ذکر کرده‌اند همین که کودک به 7 سالگی رسید ممیز به شمار می‌رود. اما در قانون مدنی برای این دسته نیز سن خاصی در نطر گرفته نشده است. در شرایطی که بر سر این موضوع اختلاف باشد تشخیص آن بر عهده قاضی است.
تفاوت اعمال حقوقی صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز
در علم حقوقی فقط جنبه‌های خاصی از زندگی صغار مورد مطالعه و بررسی قرار دارد، اعمال حقوقی و مسئولیت مدین از جمله این مباحث است. صغیر غیر ممیز قاعدتا می‌تواند با اجازه ولی اعمال حقوقی را انجام دهد. معاملاتی که در این میان بدون اذن ولی باشد یا پس از انجام انجام تایید شود کاملا غیر نافذ است. در این بین اعمالی مثل قبول هبه و حیازت مباحات احتیاج به اذن قیم و ولی ندارد. برای صغیر ممیز نیز معاملاتی که صرفا زیان‌آور است باطل محسوب می‌شود. در کل مصلحت محجور در این زمینه نقش مهم و اساسی در تفاوت میان این دو دسته دارد. مصلحت محجور یک ضابطه مهم در تشخیص معاملات نافذ یا غیر نافذ صغار ممیز به شمار می‌رود.
معاملاتی که توسط صغیر غیر ممیز صورت بگیرد باطل است. اما در رابطه با کودکان ممیز معاملات غیر نافذ است و قیم، وصی یا ولی این دسته از اشخاص می‌توانند معاملات صورت گرفته را تنفیذ کرده یا رد کنند. وضعیت معاملات مهجورین که یکی از گروه‌های آن صغار هستند، قبل از صادر شدن حکم حجر صحت داشته و انجام شده است. اما معاملات پس از صدور این حکم با توجه به سفه یا جنون غیر نافذ یا باطل است.
اعمال حقوقی صغیر غیر ممیز
صغیر غیر ممیز اصولا می‌تواند به اذن ولی خود به انجام معاملات بپردازد. اگر این اشخاص معاملاتی را بدون اذن انجام دهند غیر نافذ است و ولی آنها می‌تواند با در نظر داشتن مصلحت محجور، نسبت به تنفیذ یا رد آن اقدام کند. در میان برخی از اعمال حقوقی برای این دسته وجود دارد که نیاز به اجازه ولی و قیم ندارد. از جمله این اعمال حقوقی می‌توان به آنها اشاره داشت، حیازت مباحات و قبول هبه است، که بدون اذن ولی نیز نافذ است.
کلام پایانی
صغار در حالت کلی دو دسته اند که به بررسی هر کدام از آنها پرداختیم. مبحث افراد صغیر زمانی که مرتبط با قانون، اعمال حقوقی و غیره می‌شود با پیچیدگی‌های خاص خود رو در رو می‌گردد. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و حل مشکلات حقوقی خود، به وکلای پایه یک دادگستری مراجعه کنید. از جمله این وکلا آقای نجات علی‌پور هستند که در این زمینه سابقه‌ای درخشان دارند. شما میتوانید ابهامات خود را در این زمینه توسط ایشان رفع کنید.
