در قانون جمهموری اسلامی ایران، قوانین زیادی برای قتل تعریف شده و شرایط مختلف بررسی شده است. یکی از موارد مهمی که درمورد ارتکاب جرم قتل وجود دارد و سوالات و ابهامات مختلفی راجع به آن مطرح می‌شود، نبود ولی دم است. درواقع ولی دم همان ورثه مقتول هستند که مجازات قاتل را مشخص می‌کنند. اما در برخی از قتل‌ها ممکن است که مقتول ولی دم نداشته باشد یعنی خانواده یا وارثی برای تصمیم‌گیری درمورد وضعیت قاتل وجود نداشته باشد. بنابراین این سوال برای افراد زیادی ایجاد می‌شود که درصورت نبود ولی دم چه اتفاقی خواهد افتاد و سرنوشت قاتل چگونه مشخص خواهد شد؟ ما در این مقاله به این سوال اساسی پاسخ خواهیم داد، پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
از آنجایی که سرنوشت پرونده‌های قتل توسط اولیای دم مشخص می‌شوند این سوال اساسی مطرح می‌شود که درصورت نبود ولی دم چه اتفاقی خواهد افتاد و حکم چه خواهد بود؟
مطابق با ماده 356 قانون مجازات اسلامی درصورتی که مجنی‌علیه یا مقتول ولی دم نداشته باشد یا ولی او شناخته نشده یا غیردسترس باشد، حکم و مجازات نهایی توسط مقام معظم رهبری یا رئیس قوه قضاییه و با اجازه گرفتن از مقام رهبری و با موافقت ایشان صورت گرفته و سپس اختیارات را به دادستان‌ها تفویض می‌کنند.
حق تصمیم‌گیری نهایی برای پرونده‌هایی که ولی دم ندارند منحصرا توسط ولی امر مسلمین، دادستان‌ها، رئیس دادگستری و رئیس قوه قضاییه صورت می‌گیرد و سپردن آن به قضات هیچ مجوز قانونی ندارد. به‌صورت کلی در پرونده‌های نبود ولی دم 5 فرض حاکم است تا در نهایت سرنوشت پرونده توسط قوه قضاییه مشخص شود که عبارت‌انداز؛
در برخی از پرونده‌های قتل، ولی دم قاتل پرونده است که تصمیم‌گیری برای مجازات آن باتوجه به نسبتی که با مقتول دارد مشخص می‌شود. برای مثال درصورتی‌که پدری فرزند خود را به قتل برساند، مجازات آن بر اساس ماده 301 قانون مجازات اسلامی پرداخت دیه و مجازات‌های تعزیری مانند حبس است و قصاص نخواهد شد. اما اگر قتل فرزند توسط مادر صورت گیرد، مشمول قصاص خواهد شد و امکان دارد محکوم به اعدام شود.
تصمیم‌گیری نهایی در شرایط نبود ولی دم به عوامل مختلفی بستگی دارد و در شرایط مختلف متفاوت است. در پرونده‌های قتل ممکن است که ولی دم صغیر بوده یا به سن قانونی نرسیده باشد که درصورت وجود این فرض می‌توان با رعایت مصلحت صغیر از بین گزینه‌های مصالحه یا گذشت و قصاص یک مورد را انتخاب کرد. همچنین درحالی که برخی از اولیای دم کبیر تصمیم به قصاص می‌گیرند و خواهان اجرای آن هستند، ولی دم صغیر نیز می‌تواند خواهان پرداخت دیه باشد که باید مطابق خواست او عمل شود.
یکی از تصورات رایج اشتباه درمورد صغیر بودن ولی دم این است که دادگاه می‌تواند تا زمانی که وارث مقتول به سن بلوغ نرسیده است صبر کند و حکم را به تعویق اندازد درصورتی که چنین امری پذیرفته نیست و در نهایت قاضی مطابق قانون عمل خواهد کرد.
افرادی که یکی از عزیزان خود را در یک حادثه قتل از دست داده‌اند و تصمیم به قصاص مجرم دارند باید تحت شرایط خاصی این کار را انجام دهند و به‌صورت خودسرانه به فکر انتقام نباشند. در ادامه به شرایط کشتن قاتل توسط اولیای دم می‌‌پردازیم.
نتیجه‌گیری
هنگامی که قتلی صورت می‌گیرد، اولیای دم یا وارث مقتول درمورد سرنوشت قاتل تصمیم خواهند گرفت. اما ممکن است در پرونده‌های قتل ولی دم وجود نداشته باشد که در این شرایط این سوال مطرح می‌شود که درصورت نبود ولی دم چه اتفاقی خواهد افتاد و تصمیم نهایی را چه کسی خواهد گرفت؟ مطابق با ماده 356 قانون مجازات اسلامی در پرونده‌هایی که ولی دم وجود نداشته باشد، حکم نهایی توسط مقام معظم رهبری یا با اجازه و موافقت ایشان توسط رئیس قوه قضاییه به دادستان سپرده می‌شود. ما در این مقاله به نحوه تصمیم‌گیری برای پرونده‌هایی که ول دم ندارند یا ولی دم آن‌ها صغیر است پرداختیم.
درصورت نبود ولی دم، عدم شناسایی یا عدم دسترسی به آن، سرنوشت قاتل توسط مقام معظم رهبری مشخص شده یا با اجازه و دستور ایشان رئیس قوه قضاییه حکم نهایی را به دادستان خواهد داد.
اگر ولی دم صغیر باشد و به سن بلوغ نرسیده باشد، با رعایت مصلحت صغیر از بین گزینه‌های گذشت یا قصاص یک مورد انتخاب می‌شود همچنین درصورت درخواست ولی دم برای پرداخت دیه باید مطابق با خواسته او عمل شود.
خیر، با وجود اینکه ولی دم می‌تواند خواهان حکم قصاص باشد اما انجام این که باید به‌صورت قانونی و بعداز اجازه از مقام معظم رهبری باشد.
